กองอาสารักษาดินแดน เป็นองค์การที่ขึ้นอยู่ในกระทรวงมหาดไทย มีฐานะเป็นนิติบุคคล ทำหน้าที่คอยรักษาความสงบร่วมกับพนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจ รวมถึงการรักษาความปลอดภัยในสถานที่สำคัญ และการคมนาคม และยังเป็นกำลังสำรองส่วนหนึ่งที่พร้อมจะเพิ่มเติมและสนับสนุนกำลังทหารได้เมื่อมีการร้องขอทั้งในยามปกติและยามศึกสงครามอีกด้วย
ประวัติความเป็นมาของสมาชิกกองอาสารักษาดินแดน (อส.)
กองอาสารักษาดินแดน ถูกจัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติกองอาสารักษาดินแดนในปี พ.ศ. 2497 ได้มีรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยเป็นผู้บัญชาการกองอาสารักษาดินแดน โดยตัวหลักการสำคัญในการจัดตั้งก็คือเพื่อให้มีกำลังสำรองไว้ช่วยเหลือประชาชนและประเทศชาติทั้งในยามปกติและสงคราม โดยจะรับสมัครราษฎรที่สมัครใจอาสาเข้ามาเป็นสมาชิกในกองอาสารักษาดินแดน โดยตัวของกองอาสารักษาดินแดนสามารถแบ่งการพัฒนาออกได้เป็น 3 ช่วงระยะ ดังนี้
- ระยะแรก พ.ศ. 2454 ได้เกิดภาวะสงครามขึ้น โดยในช่วงสมัยนั้นจะมีราษฎรที่ไม่ใช่ทหารรวมตัวกันเพื่อลุกขึ้นต่อสู้กับข้าศึกเพื่อรักษาซึ่งแผ่นดินเอาไว้ อาทิเช่น
- สมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ศึกบางระจัน ชาวบ้านบางระจันที่ไม่ใช่ทหารพยายามต่อสู้กับพม่าจนสิ้นกำลัง
- สมัยการสู้รบที่เมืองถลาง คุณหญิงจันและนางมุก (ท้าวเทพกษัตรี และท้าวศรีสุนทร)
- สมัยกู้อิสรภาพเมืองนครราชสีมา โดยการนำของคุณหญิงโม (ท้าวสุรนารี)
- สมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนากองเสือป่าขึ้น เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม 2454 เป็นกองพลอาสาสมัครเพื่ออบรมข้าราชการและประชาชนให้รู้จักรักชาติขึ้น
- ระยะที่สอง พ.ศ. 2454 – 2497 จะเป็นช่วงเวลาที่ส่งเสริมกองอาสารักษาดินแดนให้เป็นระบบมากยิ่งขึ้นทั้งในยามปกติและสงคราม โดยมีการนำแนวคิดจากต่างประเทศมาใช้หลังจากมีการจัดตั้งกองเสือป่าขึ้น ต่อมาสมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายก รัฐมนตรี ได้มีพระราชบัญญัติกำหนดหน้าที่คนไทยในเวลารบ และพระราชบัญญัติให้อำนาจในการเตรียมการป้องกันประเทศขึ้น เพื่อมีจุดประสงค์ในการฝึกอบรมคนไทยให้รู้จักหน้าที่ในการที่จะป้องกันรักษาประเทศชาติในเวลาสงคราม โดยมอบหมายให้กระทรวงมหาดไทยเป็นเจ้าหน้าที่ดำเนินการ
- ระยะที่สาม พ.ศ. 2497 ได้มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติกองอาสารักษาดินแดนขึ้นในวันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2497 ทำให้การดำเนินการด้านพลเรือนอาสานั้นมีรูปแบบและระบบที่ชัดเจนขึ้น ซึ่งต่อมาได้มีการพัฒนาตามลำดับจนมาถึงปัจจุบัน
ภารกิจหน้าที่ของ กองอาสารักษาดินแดน (อส.)
กองอาสารักษาดินแดน (อส.) แบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ ประเภทสำรอง ประเภทสามัญ และประเภทกองหนุน ซึ่งมีภารกิจหน้าที่ ตามพระราชบัญญัติกองอาสารักษาดินแดน พ.ศ. 2497 หมวด 2 มาตรา 16 ดังนี้
- บรรเทาภัยที่เกิดจากธรรมชาติ และการกระทำของข้าศึก
- ทำหน้าที่ตำรวจรักษาความสงบภายในท้องที่ร่วมกับพนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจ
- รักษาสถานที่สำคัญ และการคมนาคม
- ป้องกันการจารกรรม สดับตรับฟัง และรายงานข่าว
- ทำความช่วยเหลือให้ความสะดวกแก่ฝ่ายทหารตามที่ทหารต้องการ และตัดทอนกำลังข้าศึก
- เป็นกำลังสำรองส่วนหนึ่งที่พร้อมจะเพิ่มเติมและสนับสนุนกำลังทหารได้เมื่อจำเป็น
อย่างไรก็ตามภารกิจ สมาชิกกองอาสารักษาดินแดน (อส.) ยังสามารถที่จะปรับเปลี่ยนไปตามสถานการณ์ของบ้านเมือง ไม่ว่าจะเป็นการปราบปรามยาเสพติด การรักษาความสงบเรียบ การบรรเทาสาธารณภัย การสร้างความปรองดองสมานฉันท์ การบริการประชาชน ทั้งนี้เพื่อความสงบสุขของบ้านเมืองเป็นสำคัญ
